Perspectief op een veranderende kerkgemeenschap

Over Change and Church

Het leernetwerk Change and Church start in 2017. Op het gebied van ‘veranderkunde en kerk’ kunnen professionals veel van elkaar leren. Door het leggen en verstevigen van verbindingen en uitwisseling van kennis en ervaring op het vlak van Onderzoek, Onderwijs, Ondersteuning en Ontwikkeling (De Vier O’s) kan er een tussenruimte voor innovatie ontstaan.

Hier verbinden we inzichten uit het gebied van change aan de wereld van church en omgekeerd. Dat doen we niet alleen theoretisch, maar ook praktisch. Wat we doen moet dienstbaar zijn aan de kerk, zowel op strategisch niveau (landelijk en regionaal) als voor de plaatselijke gemeente.

Achtergrond

We leven in een netwerksamenleving. In plaats van vaste instituten met hiërarchische verhoudingen nemen mensen deel aan het leven in open en los-vaste verbanden. De Protestantse Kerk schrijft daar al over in een nota, Kerk 2025.

Ruimte, transparantie en eenvoud zijn kernwoorden voor een lichtere organisatievorm, die dienstbaar is aan de kern van kerk-zijn.

De Protestantse Kerk in Nederland schetst een periode waarin de kerk ingrijpende veranderingen zal ondergaan. Ruimte is nodig om lucht te geven aan creatieve of noodzakelijke oplossingen die horen bij een plaatselijke situatie.

Innoveren is het nieuwe werkwoord.

Innoveren

Samen leren en ontwikkelen past in de huidige trend van co-creëren. Niet alles eerst helemaal ontwerpen en vastleggen, maar werkenderwijs (incrementeel) ontwikkelen is het devies. Zoeken naar meerdere invalshoeken helpt om niet vast te lopen in dezelfde groef. Een leernetwerk is zo’n ‘lichtere vorm’ die past in deze tijd. Een leernetwerk is flexibel en adaptief. Het concept van een leernetwerk is gebaseerd op een breed gedragen theoretisch kader:

The concept of learning communities draws on a wide body of theory related to learning and sociology. Learning communities have much to recommend them in an increasingly complex world where we cannot expect any one person to have sufficient knowledge and skills to confront the complexities of institutions, our society and individuals and the tasks these face.

Het leernetwerk Chanche and Church brengt nieuwe (wetenschappelijke) inzichten uit de veranderkunde onder de aandacht en helpt deze te vertalen naar de kerkelijke en publieke context. Niet alleen om te signaleren en te onderzoeken, het leernetwerk wil daadwerkelijk inzichten en methodieken vertalen naar en verbinden aan de praktijk.

Leernetwerk

Een leernetwerk is gebaat bij coalities tussen onderwijs, onderzoek en praktijk:

  • Onderzoek
  • Onderwijs
  • Ondersteuning
  • Ontwikkeling

Binnen de Protestantse Kerk in Nederland gaat het bij de O van onderzoek om de zoektocht naar kennis op de Protestantse Theologische Universiteit. De O van onderwijs gaat over het doorgeven van kennis en ervaring , bijvoorbeeld in de masteropleiding tot gemeentepredikant. Bij de O van ondersteuning gaat om het ondersteunen door middel van expertise van professionals in de praktijk, zoals deze wordt gegeven door de dienstenorganisatie en externe begeleiders. De O van ontwikkeling gaat over de synergie tussen de O’s waardoor er nieuwe inzichten, vormen, producten, diensten ontstaan.

Koers en keuzes

We vinden het belangrijk dat er ook onafhankelijke grensgangers betrokken zijn bij dit leernetwerk. Zij helpen verbindingen leggen en verstevigen, en kunnen helpen om meeropbrengsten te generen, zoals bijvoorbeeld een nieuwe PE-module, een voorzet voor een gastcollege of een methode voor ondersteuning van niet meer vitale gemeenten et cetera.

Actieve medewerking van de verschillende O’s bestaat uit onderzoek doen, meelopen in de praktijk, nieuwe ideeën voorleggen en uitvoeren, verbinding leggen tussen partners uit het leernetwerk en daarbuiten, workshops geven, etc.

Daarnaast vormt zich een reflectieve coalitie die zijn eigen dynamiek heeft en ruimte om verandervraagstukken samen te bespreken (intervisie). Elk half jaar is er een ‘living lab sessie’, waar een grensganger uit de actieve coalitie een vraagstuk inbrengt. Ook partners vanuit de reflectieve coalitie kunnen verandervragen en vindingen inbrengen in het veranderplatform.

Veranderbegrippen

Kernvragen in een veranderproces

Bij elk kerkelijk veranderproces is het van belang om te definiëren wat de ambitie en de urgentie is. Het is goed om als betrokkenen na te denken over de volgende vragen:
1. Wat is het verlangen?
2. Waar zit pijn?
3. Wat zet in beweging?
4. Wat wordt de nieuwe realiteit?
5. Welke waarden zijn niet onderhandelbaar?
6. Welke beelden zijn er?

Wie zich verdiept in veranderprocessen komt regelmatig een aantal begrippen tegen. Enkele veelgebruikte begrippen staan hieronder, voorzien van een korte toelichting.

De angel en de kiem

In elk veranderingsproces worden vragen gesteld als: wat is de aanleiding; wat is er aan de hand?; wat speelt er?; waar speelt het; wie zijn betrokken? Een diagnose helpt om helder te krijgen wat er aan de hand is. Vervolgens wordt nagegaan wat de kern van het vraagstuk is. Dat kan gaan over waar de angel zit: Waar komen de problemen vandaan en wat houdt ze in stand? Vooral dat laatste is van belang: het gaat erom dat je door de patronen en symptomen heen kijkt en je afvraagt: Welke van de genoemde zaken houdt het probleem vooral in stand? Je let dus niet op het grootste symptoom, of de pijnlijkste plek, maar op wat daaronder zit: dat is de kern.
De kiem is die kans/energiebron/kracht die het aangrijpingspunt voor vernieuwing kan vormen.

Hefboom voor verandering

Met welke aanpak krijg je zoveel mogelijk voor elkaar met zo weinig mogelijk energie? Waar liggen kansen en krachten die losmaken en openmaken, of anders gezegd die het contragewicht vormen dat de hefboom (het veranderproces) in beweging brengt.
Vaak is het niet één actie, maar diverse tegelijkertijd. Het begint soms heel simpel met een aantal luistersessies. Actief luisteren en proberen te begrijpen wat dwars zit. Soms zijn er ook individuele acties nodig, bijvoorbeeld zelfreflectie en erkenning wat in de weg staat of een dialoog met de hele kerkenraad om op te sporen wat je samen kunt opruimen om ruimte te scheppen. Ook kunnen er acties nodig zijn op organisatieniveau omdat bureaucratie vertraagt. De meeste vragen kunnen niet jaren blijven liggen. Het gaat om die mix die past en in beweging zet.

Veranderstrategie

Wat is een goede veranderstrategie? Dit voorbeeldverhaal maakt dat duidelijk (Boonstra, 2008).

MET DE POTEN IN DE DREK
Bent u wel eens in het rioolmuseum geweest in Parijs? Dat is een aanrader. De ingang ligt vlakbij ‘Pont Neuf ’. Je gaat dan echt het riool in, dat zie je en dat ruik je. Het riool van Parijs is het oudste en grootste riool ter wereld. Het is net zo groot als het wegennetwerk van Parijs.
Er zijn grote pijpen van wel vijf meter doorsnede en kleine pijpen van een meter breed en twee meter hoog zodat je er nog wel door kan lopen. Het riool voert al het afvalwater af uit de keukens en wc’s van Parijs. En het zorgt ook voor de afvoer van regenwater. Als de buizen de hoeveelheid water niet aankunnen, bijvoorbeeld bij harde regen, dan stroomt het overtollige regen- en afvalwater de Seine in, dat vies is en veel aangekoekt vuil uit de buizen bevat. Daarom koos men ervoor om rioolwerkers de buizen schoon te laten houden en het aangekoekte slib te laten verwijderen. Hun werkt zorgt ervoor dat er meer en schoon water in de Seine wordt afgevoerd.
Om het slib te verwijderen staan de rioolwerkers vaak tot hun middel in de drek. Wat is hier nu een betekenisvolle strategie? Waarop kunnen de rioolwerkers trots zijn? Wat motiveert hen? De strategie is geformuleerd als: ‘wij zorgen ervoor dat er in 2007 weer zalm in de Seine zwemt.’

Deze strategie is motiverend, betekenisvol en meetbaar. Het motiveert rioolwerkers dat ze natuurbeheerders zijn van de stad en bijdragen aan een gezond leefklimaat. Het is betekenisvol omdat de strategie duidelijk maakt waar de organisatie voor staat en wat ze maatschappelijk bijdraagt. En het is meetbaar. In 2006 zwom er weer voor het eerst zalm in de Seine.

Publicaties

 

Op twee benen staan

De hbo-theoloog als kerkelijk werker met als specialisatie ‘gemeenteopbouw’ komt terecht in een kerkelijke en culturele context die gekenmerkt wordt door ‘verandering’. In dit essay buigt Egbert van der Stouw, specialist gemeenteontwikkeling zich over de vraag wat het gewenste beroepsprofiel is voor een hbo-theoloog die in zo’n context werkt. Lees hier het essay.

Naar een kleurrijke kerk

In deze publicatie introduceren Thea Beentjes en Bram Schriever de methodiek van ‘Themagecentreerde interactie’ en laten zij zien hoe dat van meerwaarde kan zijn in kerkelijk werk. Lees hier hun artikel.

Wegen tot vernieuwing

Twee keer per jaar kent het theologische kwartaaltijdschrift Inspirare de rubriek ‘Wegen tot vernieuwing’. In elke aflevering staat een specifieke gemeente, parochie of gemeenschap centraal. Ze zijn uitgekozen op basis van hun zoektocht naar vernieuwing. 

Ga naar www.researchgate.nl om artikelen in deze serie te lezen, die getiteld is Wegen tot vernieuwing. Praktijkberichten uit gemeenten en parochies. 

 

Veranderverhalen

Change and Church